Yas; sevdiğimiz, beğendiğimiz ve yerine koymamız güç olan birisini ölüm, ayrılık ya da terkedilme sonucu kaybetme sonrası oluşan bir durumdur. Bir yakınımızın ölümü ya da sevdiğimizden ayrılmak ‘’Yas Reaksiyonu’’ dediğimiz birtakım şikâyetlere yol açar.
Normal koşullarda, bireyler zamanla kaybettikleri sevdiklerinin kaybına alışmaya başlarlar ve onsuz bir yaşama yeniden bağlanırlar. Ancak bir grup insan arada uzun zaman geçmesine rağmen kaybettikleri yakınlarına karşı yoğun bir özlem, onları her anlarında yaşatma ve yoğun bir kayıp sıkıntısı yaşarlar. Bu duruma ‘’Uzamış Yas’’ ya da ‘’Komplike Yas’’ denilir. Yas yaşayanların %10 ile %20’sinin uzamış yasa dönüştüğü hesaplanmaktadır.
Bireylerde normal yas, bir kayıptan sonra gelen ve günlerle sınırlı olan bir şok dönemiyle başlar. Kayıp ya da ayrılığa insanlar inanamaz ve kabullenemezler. Daha sonraki bir ya da iki hafta içinde bireyler artık kayıplarının olduğunu fark etmeye başladıklarında, kaybettiklerine ya da ayrıldıkları kişiye dair bir özlem, onları arama, yokluklarını hissetme ve aynı zamanda da kendine kızma, kaybettiklerine kızma ve öfkelenme duygularını içi içe yaşayamaya başlarlar.
Bu karmaşık duygular bireylerde, neşenin kaybolduğu ve sıkıntının arttığı depresyon ve anksiyete şikâyetlerini oluşturmaya başlar. Takip eden aylar içinde, bu duyguların gittikçe olgunlaşarak, bireylerin kayıp ya da ayrılıklarına önemli ölçüde alıştıkları ve bu durumun artık günlük yaşantılarını çok etkilemediği bir döneme girerler. Bu genellikle 6 ay veya 1 yıl içinde oluşur. Fakat önemli kayıplar ve ayrılıklar asla unutulmaz. Duygusal hazinemizin özel bir köşesine konulur ve burada bırakılır. Zaman zaman anılarla hatırlanıp, duygularımızla yaşarlar.
Ancak bir grup insanda, yaşamımızda kayıp-ayrılığa alışma süreci oluşmaz. Sürekli olarak yaşamlarının merkezine ya da yakın bir yere bu kayıp-ayrılığın acısını koyarlar ve çok yoğun olarak bu acıyı hissederler ya da bastırırlar. Bu bireylerin yası ‘’Uzamış Yas’’ olur. Uzamış yası yaşayan insanların duygusallıkları yoğun olmakla beraber, bu insanların hayatlarında, kaybettikleri-ayrıldıkları insanın yanı sıra bağlandıkları başka insanlar ya azdır ya da hiç yoktur.
Ayrıca, kaybettikleri-ayrıldıkları sevdiklerine karşı hep ‘’güvensiz bağlandıkları’’ ve bir gün ‘’reddedilecekleri’’ korkusu ile yaşadıkları için, zaman içinde reddedilmişlik duygusuna yakın tepkiler de hissedebilirler. Kaybettiklerini-ayrılıklarını iç dünyalarında sıkıca tutarak, onları hep yaşamlarında tutma eğilimine girerler ve yaşamlarında hep o insanı ararlar.
Uzamış yası olanlar, sürekli olarak kaybettiklerini düşünür ve onların anıları ile yaşarlar. Zaman zaman çok ciddi, paniğe yakın sıkıntılar basar. Ve kaybettikleri-ayrıldıkları insana dair ‘keşkeler ‘ çoktur. Günlük yaşamalarına kayıp sonrası uyum göstermeleri zorlaştıkça, yalnız kalmayı seçerler, bomboş hissederler. Kayıp ya da ayrıldıkları insanı hatırlatan kişi ve ortamlardan kaçmaya başlarlar. Uykuları etkilenmeye başlar ve günlük yaşamlarına karşı ilgiyi kaybederler.
Uzamış yası olan bireyler, doktorlar tarafından depresyon diye tedavi edilmeye çalışılmaktadır. Çünkü depresif şikâyetlerle başvurup, yaslarını ya sorulmadığı için ya da anlatmak istemedikleri için ortaya koymazlar. Uzamış yası olanların yaklaşık üçte biri ise depresif bozukluk geçirebilirler.
Üstesinden en zor gelinen kayıplar ise sevdiklerimizin ani olarak ölmeleri, bir kaza ya da öldürülmeleri ile oluşan kayıplardır. Bu tarz kayıpları bire bir yaşayanlarda ise ‘’ruhsal travma’’ belirtilerinin yanı sıra ‘’yas’’ belirtileri de oluşur. Örneğin trafik kazasında aynı arabada olan bir yakınını kaybetmek ve onları yaşamak, bireylerde ruhsal bir travmanın, yas reaksiyonu ile iç içe yaşanmasına da yol açar.
Peki özellikle ne tür insanların yası uzar?
Yapılan araştırmalar yan yana getirildiğinde, bazı olaylardan sonra, bazı yapılara sahip bireylerin, diğer insanlara göre yas reaksiyonlarının uzama risklerinin olduğu görülmektedir.
Ani ve şok ölümler uzamış yas için bir risktir. Ayrıca, kaybettiğimize-ayrıldığımıza bağımlı bir kişilik geliştirmek ve kişilik olarak da bağımlı özelliklerin olması da risktir. Kayıp-ayrılık öncesinde bireysel sorunları çözememe ve sonrasında ise maddi manevi olarak destek olacak yakın dost ve akrabaların olmaması da uzamış yasın oluşmasına neden olabilir.
Uzamış yas tedavi edilmesi ve çözümlenmesi gereken bir durumdur. Aksi takdirde bireyin içinde, yıllarca yaşattığı yaşamını ve yaşam başarısını önemli ölçüde etkileyebilir.
|